کشت دوم گیاهان زمستانه خانواده بقولات در تناوب با برنج و استفاده از باکتری‌های محرک رشد گیاه می‌تواند راهکار مناسبی برای افزایش پایداری تولید در مزارع برنج باشد. این پژوهش با هدف بررسی اثر باکتری‌های محرک رشد بر تسریع رشد رویشی و عملکرد محصول شبدر لاکی (رقم البرز ۱) و برنج (رقم هاشمی) در سیستم کشت بر پایه برنج به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های‌کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه پژوهشی مؤسسه تحقیقات برنج کشور در سال‌های زراعی ۹۶-۱۳۹۵ و ۹۷-۱۳۹۶ انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل چهار سطح تلقیح با باکتری همزیست Rhizobium trifolii و چهار سطح تلقیح با باکتری‌های محرک رشد غیرهمزیست شامل شاهد، تلقیح با باکتری Pseudomonas fluorescens، Azotobacter chroococcum و مخلوط دو باکتری با بذر شبدر بود. طبق نتایج به‌دست آمده تیمار ترکیبی سویه‌های همزیست موجب افزایش معنی‌دار ارتفاع بوته (۶۸/۳ سانتی‌متر)، عملکرد علوفه تر (۳۲۷۰۴/۴ کیلوگرم در هکتار) و عملکرد علوفه خشک (۷۷۸۳/۷ کیلوگرم در هکتار) شبدر نسبت به تیمار شاهد بدون تلقیح (۶۱/۸ سانتی‌متر، ۲۸۲۴۸/۲ و ۶۷۶۵ کیلوگرم در هکتار به‌ترتیب برای ارتفاع بوته، عملکرد علوفه تر و عملکرد علوفه خشک) شد. بررسی اثر تلقیح بذر شبدر با باکتری‌های غیرهمزیست و پس از آن کشت برنج نشان داد که تیمار ترکیبی، میانگین تعداد دانه پر (۱۱۲/۸ عدد) و عملکرد شلتوک (۳۳۳۶/۴ کیلوگرم در هکتار) بالاتری نسبت به سایر تیمارها داشت. یافته‌های این پژوهش نشان داد که استفاده از باکتری‌های محرک رشد باعث افزایش صفات زراعی شبدر و درنهایت افزایش عملکرد برنج در سیستم‌های کشت بر پایه برنج شد.
