مجله تولید و فرآوری محصولات زراعی و باغی

اگرچه گلرنگ پراکنش خوبی در ایران دارد، لیکن مرکز تنوع آن در بسیاری از کشورهای آسیایی و اروپایی به‌خصوص مناطق خشک جهان نیز گزارش شده است. در این پژوهش به‌منظور ارزیابی واکنش 15 ژنوتیپ داخلی و 42 ژنوتیپ خارجی گلرنگ به تنش خشکی در سه منطقه نجف‌آباد (اصفهان)، جیرفت و جوپار (کرمان)، ژنوتیپ‌ها به‌صورت طرح لاتیس تحت شرایط رطوبتی معمول و تنش خشکی مورد بررسی قرار گرفتند. اعمال تنش خشکی در مرحله تکمه‌دهی و بعد از آن در 85 درصد تخلیه رطوبتی از خاک انجام شد. نتایج نشان داد تنش خشکی موجب کاهش معنی‌دار بیشتر صفات از جمله عملکرد دانه (20/30 درصد)، عملکرد روغن (28/32 درصد)، محتوای روغن دانه (54/3 درصد)، تعداد طبق در بوته (77/16 درصد)، تعداد دانه در طبق (04/16 درصد) و ارتفاع بوته (43/4 درصد) شد. تنش خشکی در مناطق نجف‌آباد و جوپار روی صفت تعداد دانه در طبق تأثیر معنی‌دار نداشت اما در منطقه جیرفت باعث کاهش معنی‌دار این صفت شد. به‌طوری‌که عملکرد دانه نیز در جیرفت کمتر از دو منطقه دیگر بود. براساس تجزیه به مؤلفه‌های اصلی برای شاخص‌های مختلف حساسیت و تحمل به تنش خشکی، ژنوتیپ شماره 29 (PI- 657800) از مصر در هر سه منطقه جزء متحمل‌ترین ژنوتیپ‌ها به تنش خشکی محسوب شد. همچنین متحمل‌ترین ژنوتیپ‌ها به تنش خشکی در منطقه نجف‌آباد‌، جیرفت و جوپار به‌ترتیب ژنوتیپ‌های‌ شماره 37 (PI- 657820) از اردن، 31 (CART 64) از اسلواکی و 4 (PI- 239707) از ترکیه بودند. اغلب ژنوتیپ‌های ایرانی دارای محتوای روغن دانه بالا (بیش از 30 درصد) بودند. وجود ژنوتیپ‌های متحمل و با عملکرد بالا در بین ارقام خارجی در ژرم‌پلاسم مورد مطالعه می‌تواند منبع ژنی مفید را برای اصلاح ارقام داخلی با ویژگی‌های مطلوب از جمله محتوای روغن دانه بالا فراهم کند. همچنین امکان یافتن ژنوتیپ‌های پایدار در این کلکسیون جهانی نیز وجود دارد.