مجله تولید و فرآوری محصولات زراعی و باغی

Mendeley  

Zotero  

Saeidnia F, Majidi M M, Mirlohi A. Determination of the Suitable Indices for the Evaluation of Drought Tolerance in Two Species of Orchardgrass (Dactylis glomerata) and Smooth Bromegrass (Bromus inermis). Journal of Crop Production and Processing 2024; 14 (1) :63-94
URL: http://jcpp.iut.ac.ir/article-1-3290-fa.html

خشکی از مهمترین تنش‌های غیر‌زیستی محدود¬کننده بقاء، رشد و تولید گیاهان در بسیاری از مناطق جهان است. این مطالعه به‌منظور بررسی تحمل خشکی ژنوتیپ‌های بازترکیب دو گونه علف باغ و علف پشمکی بر اساس ارزیابی کلونی و شاخص‌های تحمل تنش اجرا شد. در این مطالعه، تعداد 36 ژنوتیپ منتخب از جوامع حاصل از پلی‌کراس در هر یک از دو گونه علف باغ و علف پشمکی در شرایط بدون تنش (نرمال؛ 50 درصد تخلیه رطوبتی از عمق توسعه ریشه) و تنش رطوبتی (90 درصد تخلیه رطوبتی از عمق توسعه ریشه) طی سال‌های 1392 تا 1394 از نظر صفات فنولوژیک، زراعی و مورفولوژیک در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه صنعتی اصفهان ارزیابی شدند. به‌منظور ارزیابی تحمل خشکی ژنوتیپ‌های مذکور، پنج شاخص تحمل و حساسیت به تنش شامل: شاخص‌های تحمل تنش (TOL و STI)، شاخص میانگین تولید (MP)، شاخص میانگین هندسی تولید (GMP) و شاخص حساسیت به تنش (SSI) بر پایه عملکرد علوفه در شرایط بدون تنش (Yp) و تنش خشکی (Ys) محاسبه شدند. در هر دو گونه برای اکثر صفات مورد مطالعه و شاخص‌های مورد بررسی تنوع ژنتیکی بالایی بین ژنوتیپ‌ها مشاهده شد. در گونه علف باغ، ضریب تنوع ژنتیکی از 4/31 تا 23/4 درصد در شرایط بدون تنش، و از 1/31 تا 21/3 درصد در شرایط تنش متغیر بود. در گونه علف پشمکی، دامنه ضریب تنوع ژنتیکی در شرایط بدون تنش از 2/05 تا 21/4 درصد و در شرایط تنش از 1/66 تا 24/6 درصد بود؛ که نشان‌دهنده پتانسیل بالا برای بهبود این صفات از طریق انتخاب هدفمند در برنامه‌های اصلاحی است. تنش خشکی آثار منفی بر اکثر صفات مورد مطالعه داشت و تنوع ژنتیکی تمامی صفات مورد مطالعه، به¬جز روز تا خوشه‌دهی، روز تا گرده‌ا‌فشانی، درصد ماده خشک چین اول و درصد ماده خشک چین دوم در گونه علف باغ و درصد ماده خشک چین اول و درصد ماده خشک چین سوم در گونه علف پشمکی، را کاهش داد. مقدار این کاهش برای عملکرد علوفه خشک چین‌های اول، دوم و سوم در گونه علف باغ به‌ترتیب برابر با 47/5، 67/3 و 66/6 درصد و در گونه علف پشمکی به‌ترتیب برابر با 37/3، 49/5 و 49/4 درصد بود. وراثت‌پذیری پایین عملکرد علوفه (به‌ترتیب 24/7، 13/5 و 25/9 درصد برای عملکرد علوفه چین‌های اول تا سوم در گونه علف باغ و 59/5، 45/9 و 59/4 درصد برای عملکرد علوفه چین‌های اول تا سوم در گونه علف پشمکی) نشان‌دهنده این است که انتخاب مستقیم بر اساس عملکرد علوفه برای بهبود این صفت مؤثر نیست و باید از انتخاب غیرمستقیم بر اساس اجزای عملکرد که وراثت‌پذیری نسبتاً بالایی دارند و از همبستگی بالایی با عملکرد علوفه برخوردار هستند (یعنی ارتفاع بوته، تعداد ساقه در بوته و قطر یقه در هر دو گونه مورد مطالعه)، بهره جست. شاخص‌های MP، GMP و STI در هر دو گونه مورد مطالعه همبستگی مثبت و معنی‌داری با عملکرد علوفه (به‌ترتیب 0/92، 0/75 و 0/75 در شرایط نرمال و 0/61، 0/81 و 0/77 در شرایط تنش در گونه علف باغ؛ 0/95، 0/92 و 0/88 در شرایط نرمال و 0/91، 0/95 و 0/95 در شرایط تنش در گونه علف پشمکی) داشتند. بنابراین این سه شاخص به‌عنوان شاخص‌های مطلوب در شناسایی ارقام متحمل به خشکی در علف باغ و علف پشمکی شناخته شدند. بر اساس نتایج تجزیه به مؤلفه‌های اصلی و شاخص‌های تحمل و حساسیت به تنش ژنوتیپ‌های 13 و 14 در گونه علف باغ و ژنوتیپ‌های 13 و 32 در گونه علف پشمکی به‌عنوان ژنوتیپ‌های برتر از نظر عملکرد علوفه و تحمل تنش شناسایی شدند. این ژنوتیپ‌ها می‌توانند به‌عنوان والدین برتر برای ایجاد جمعیت‌های ژنتیکی جهت بهبود عملکرد علوفه و تحمل تنش و ایجاد رقم‌های مصنوعی مورد استفاده قرار گیرند.