خشکی از مهمترین تنش‌های غیر‌زیستی محدود¬کننده بقاء، رشد و تولید گیاهان در بسیاری از مناطق جهان است. این مطالعه به‌منظور بررسی تحمل خشکی ژنوتیپ‌های بازترکیب دو گونه علف باغ و علف پشمکی بر اساس ارزیابی کلونی و شاخص‌های تحمل تنش اجرا شد. در این مطالعه، تعداد 36 ژنوتیپ منتخب از جوامع حاصل از پلی‌کراس در هر یک از دو گونه علف باغ و علف پشمکی در شرایط بدون تنش (نرمال؛ 50 درصد تخلیه رطوبتی از عمق توسعه ریشه) و تنش رطوبتی (90 درصد تخلیه رطوبتی از عمق توسعه ریشه) طی سال‌های 1392 تا 1394 از نظر صفات فنولوژیک، زراعی و مورفولوژیک در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه صنعتی اصفهان ارزیابی شدند. به‌منظور ارزیابی تحمل خشکی ژنوتیپ‌های مذکور، پنج شاخص تحمل و حساسیت به تنش شامل: شاخص‌های تحمل تنش (TOL و STI)، شاخص میانگین تولید (MP)، شاخص میانگین هندسی تولید (GMP) و شاخص حساسیت به تنش (SSI) بر پایه عملکرد علوفه در شرایط بدون تنش (Yp) و تنش خشکی (Ys) محاسبه شدند. در هر دو گونه برای اکثر صفات مورد مطالعه و شاخص‌های مورد بررسی تنوع ژنتیکی بالایی بین ژنوتیپ‌ها مشاهده شد. در گونه علف باغ، ضریب تنوع ژنتیکی از 4/31 تا 23/4 درصد در شرایط بدون تنش، و از 1/31 تا 21/3 درصد در شرایط تنش متغیر بود. در گونه علف پشمکی، دامنه ضریب تنوع ژنتیکی در شرایط بدون تنش از 2/05 تا 21/4 درصد و در شرایط تنش از 1/66 تا 24/6 درصد بود؛ که نشان‌دهنده پتانسیل بالا برای بهبود این صفات از طریق انتخاب هدفمند در برنامه‌های اصلاحی است. تنش خشکی آثار منفی بر اکثر صفات مورد مطالعه داشت و تنوع ژنتیکی تمامی صفات مورد مطالعه، به¬جز روز تا خوشه‌دهی، روز تا گرده‌ا‌فشانی، درصد ماده خشک چین اول و درصد ماده خشک چین دوم در گونه علف باغ و درصد ماده خشک چین اول و درصد ماده خشک چین سوم در گونه علف پشمکی، را کاهش داد. مقدار این کاهش برای عملکرد علوفه خشک چین‌های اول، دوم و سوم در گونه علف باغ به‌ترتیب برابر با 47/5، 67/3 و 66/6 درصد و در گونه علف پشمکی به‌ترتیب برابر با 37/3، 49/5 و 49/4 درصد بود. وراثت‌پذیری پایین عملکرد علوفه (به‌ترتیب 24/7، 13/5 و 25/9 درصد برای عملکرد علوفه چین‌های اول تا سوم در گونه علف باغ و 59/5، 45/9 و 59/4 درصد برای عملکرد علوفه چین‌های اول تا سوم در گونه علف پشمکی) نشان‌دهنده این است که انتخاب مستقیم بر اساس عملکرد علوفه برای بهبود این صفت مؤثر نیست و باید از انتخاب غیرمستقیم بر اساس اجزای عملکرد که وراثت‌پذیری نسبتاً بالایی دارند و از همبستگی بالایی با عملکرد علوفه برخوردار هستند (یعنی ارتفاع بوته، تعداد ساقه در بوته و قطر یقه در هر دو گونه مورد مطالعه)، بهره جست. شاخص‌های MP، GMP و STI در هر دو گونه مورد مطالعه همبستگی مثبت و معنی‌داری با عملکرد علوفه (به‌ترتیب 0/92، 0/75 و 0/75 در شرایط نرمال و 0/61، 0/81 و 0/77 در شرایط تنش در گونه علف باغ؛ 0/95، 0/92 و 0/88 در شرایط نرمال و 0/91، 0/95 و 0/95 در شرایط تنش در گونه علف پشمکی) داشتند. بنابراین این سه شاخص به‌عنوان شاخص‌های مطلوب در شناسایی ارقام متحمل به خشکی در علف باغ و علف پشمکی شناخته شدند. بر اساس نتایج تجزیه به مؤلفه‌های اصلی و شاخص‌های تحمل و حساسیت به تنش ژنوتیپ‌های 13 و 14 در گونه علف باغ و ژنوتیپ‌های 13 و 32 در گونه علف پشمکی به‌عنوان ژنوتیپ‌های برتر از نظر عملکرد علوفه و تحمل تنش شناسایی شدند. این ژنوتیپ‌ها می‌توانند به‌عنوان والدین برتر برای ایجاد جمعیت‌های ژنتیکی جهت بهبود عملکرد علوفه و تحمل تنش و ایجاد رقم‌های مصنوعی مورد استفاده قرار گیرند.